در این مقاله از وبلاگ کرانه حضور قصد داریم تا به این موضوع بپردازیم که دیابت چیست و چه عوارضی را ایجاد می‌کند. دیابت بر اثر قطع تولید انسولین و یا عدم کارکرد مناسب آن در بدن به‌وجود می‌آید. انسولین هورمونی است که مواد غذایی قندی و نشاسته و… را در بدن به انرژی تبدیل می‌نماید. تاکنون علت بروز این بیماری کشف نشده است ولی گمان می‌رود که زمینه مساعد ژنتیکی و عوامل محیطی همچون چاقی و بی‌تحرکی در ابتلا به این بیماری نقش موثری داشته باشد.
درباره اینکه دیابت چیست باید به دلایل افزایش قند خون توجه کرد. افزایش قند خون دو علت دارد:
- لوزالمعده توانایي تولید انسولین را ندارد؛
- لوزالمعده قادر نیست به میزان كافي انسولین ترشح نماید و یا سلول‌هاي بدن نمي‌توانند قند خون را به خوبي مصرف كنند.
همه افراد داراي مقداري قند (گلوكز) در خون خود هستند كه میزان آن به‌طور طبیعي در حالت ناشتا بین 70 تا 110 میليگرم درهر 100 سي‌سي خون مي‌باشد. اگر میزان قند خون ناشتا حداقل در دو آزمایش بیش از126 میليگرم درهر 100 سي‌سي خون باشد تشخیص دیابت مطرح می‌شود. در بدن غده‌اي بنام لوزالمعده(پانكراس) وجود دارد كه مسئول ساخت وترشح هورمون انسولین براي مصرف درست قند (گلوكز) توسط سلول‌هاي بدن است.
دیابت نوع 1 چیست؟
در دیابت نوع 1غده پانكراس توانایي تولید انسولین را ندارد و این ماده باید حداقل روزي یكبار از طریق تزریق وارد بدن گردد. به این حالت دیابت وابسته به انسولین نیز گفته مي‌شود و بیشتر در كودكان و نوجوانان دیده مي‌شود.
درمان دیابت وابسته به انسولین نوع 1
هدف از درمان این است كه قند خون را تا حد امكان به میزان طبیعي (70- 100میليگرم در دسي‌لیتر) نزدیك كنیم، به این ترتیب پیشرفت عوارض دراز مدت دیابت كه نتیجه آسیب رسیدن به بعضي از اعضاي بدن است، كند یا متوقف مي‌شود و شخص ميتواند به زندگي عادي و طبیعي خود ادامه دهد. براي اینكه قند خون به میزان طبیعي برسد و در همان محدوده باقي بماند، لازم است كه انسولین مورد نیاز بدن، روزانه از طریق تزریق تامین شود، به‌خاطر داشته باشید كه انسولین قند را از خون به سلول‌هاي بدن منتقل مي‌كند، بنابراین كنترل دیابت در واقع عبارت از ایجاد تعادل بین غذا، فعالیت بدني، انسولین و مقدار قند موجود در خون است. در افراد غیردیابتي این تعادل خود به‌خود برقرار مي‌شود، ولي در دیابتي‌ها این نظام خودكار، مختل مي‌گردد و فرد باید به‌طور شخصی این تعادل را برقرار سازد.
وقتي لوزالمعده قدرت تولید و ترشح انسولین را از دست بدهد، فرد براي كنترل قند خون خود نیازمند تزریق انسولین خواهد بود. معمولا انسولین باید دو بار( یا بیشتر) در طول روز تزریق شود. تعداد دفعات تزریق، بیانگر شدت بیماري نیست. افراد با یكدیگر متفاوت بوده، لازم است كه هر فرد از بهترین روش تزریق انسولین استفاده كند، مثلا در بسیاري از افراد چهار بار تزریق به مقدار كم، بهتر از دو بار تزریق در مقادیر زیاد، قند خون را كنترل مي‌كند. پزشكان گروه دیابت بهترین روش را براي شما تعیین مي‌نمایند.
دیابت نوع 2 چیست؟
در افراد مبتلا به دیابت نوع 2، لوزالمعده هنوز قادر به تولید انسولین مي‌باشد، اما ممكن است میزان آن كافي یا مناسب نباشد و سلول‌هاي بدن به انسولین موجود در خون پاسخ مناسب ندهند. دیابت نوع 2 شایع‌ترین شكل بیماري قند است. افراد مبتلا به دیابت نوع 2، اغلب با رعایت رژیم غذایي و ورزش درمان مي‌شوند. گاهي اوقات براي پایین آوردن و رساندن قند خون به میزان طبیعي مي‌توان از قرص‌هاي خوراكي پایین آورنده قند خون و یا انسولین هم استفاده نمود. درصد بالایي از مبتلایان به دیابت نوع 2 اضافه وزن دارند.
علامت‌های دیابت چیست؟
- تشنگي بیش از حد؛
- افزایش تعداد دفعات ادرار( تكرر ادرار)؛
- كاهش وزن؛
- خستگي و احساس از دست رفتن انرژي؛
- تاري دید؛
- خشكي وخارش پوست؛
- عفونت‌هاي عودكننده مانند برفك، عفونت‌هاي دستگاه ادراري وعفونت‌هاي پوستي؛
- از بین رفتن حس بخش‌هاي انتهایي اندام‌ها یا احساس گزگز و مورمور در آن‌ها.
چه افراد مستعد ابتلا به بیمار دیابت نوع 2 هستند؟
- وجود سابقه خانوادگي دیابت؛
- وزن بالا؛
- سن بالاي 40سال؛
- سابقه دیابت در دوران بارداري؛
- سابقه تولد نوزاد با وزن بالا؛
- مصرف داروهایي كه سبب بروز دیابت مي شوند، مانند كورتون‌ها؛
- فشارخون بالا؛
- سابقه حمله قلبي یا سكته مغزي.
راه‌های درمان و کنترل دیابت نوع 2 چیست؟
- برنامه غذایي مناسب؛
- ورزش منظم؛
- كاهش وزن( درصورت وجود اضافه وزن).
اگر در طي سه ماه توسط روش‌هاي فوق، قندخون به حد طبیعي نرسد، درمان با قرص‌هاي خوراكي پایین آورنده قندخون لازم مي‌شود.
رژیم غذایی مناسب
غذاهاي مبتلایان به دیابت باید ویژگي‌هاي زیر را داشته باشند:
- كم چربي؛
- حاوي مقادیر كافي پروتئین؛
- فاقد قندهاي ساده؛
- داراي مقادیر زیاد فیبر و سبزیجات.
نقش ورزش در کنترل دیابت چیست؟
انجام فعالیت‌هاي ورزشي منظم، نقشي اساسي در كنترل و بهبود دیابت دارد. ورزش حساسیت بدن نسبت به انسولین را افزایش مي‌دهد. درنتیجه غلظت قند خون كاهش مي‌یابد. قدم زدن براي شروع فعالیت بدني ورزش مناسبي است. به ویژه اگر به‌صورت قدم زدن سریع باشد. براي اینكه ورزش بیشترین اثر را روي بدن داشته باشد باید حداقل 3تا 4 بار در هفته و هر بار 30 دقیقه یا بیشتر و بهترین زمان براي ورزش 1تا 3 ساعت بعد از غذا می‌باشد. مدت و شدت برنامه ورزشي به تدریج برای تنظیم قند خون می‌تواند افزایش یابد. نوشیدن آب به میزان کافی و معاینه و بررسی پا از نظر جلوگیری از تاول‌ها ضرروی است.
حالا که می‌دانید دیابت چیست باید توجه کنید که اگر میزان قندخون بالاتر از حد طبیعي باشد( هیپرگلیسمي) علاوه‌بر توجه به برنامه غذایي صحیح و برنامه ورزشي منظم باید براي كنترل قند خون طبق تجویز پزشك قرص یا انسولین مصرف شود.
كاهش قند خون (هيپو گليسمي)
اگر لازم باشد براي كنترل قند خون خود طبق تجویز پزشك قرص یا انسولین مصرف شود گاهی امکان كاهش قند خون( غلظت گلوكز خون) به میزان قابل توجهي كمتر از حد طبیعي- 60میلي گرم در دسي لیتریا كمترگردد.
علائم كاهش قندخون
- احساس مورمور شدن در زبان و لب‌ها؛
- تاري دید؛
- رنگ پریدگي وتعریق پوست؛
- تپش قلب؛
- سردرد؛
- گیجي؛
- لرزش دست‌ها؛
- ضعف و لرزش زانوها؛
- گاهي اوقات احساس منگي؛
- اضطراب وتحریك‌پذیري.
درمان كاهش قند خون
- 3تا 4حبه قند درنصف لیوان آب حل كرده میل نمایید؛
- یك قاشق غذا خوري عسل یا شكر؛
- نصف لیوان آب میوه.
اگر احساس بهبود نكردید، 5دقیقه بعد مراحل قبل راتكرار كنید. سپس در صورت عدم تاثیر10 دقیقه بعد مواد زیر را مصرف نمایید:
- یك وعده غذاي كامل یا میان وعده مانند یك كف دست نان با پنیر یا یك لیوان شیر یا دو عدد بیسكویت و پنیر.
عوارض ناشي از ديابت چیست؟
بالا بودن مداوم قند خون ميتواند باعث آسیب برخي اعضاي بدن شود. البته با مطالعات متعدد ثابت شده است كه كنترل دقیق قندخون ميتواند از پیدایش یا پیشرفت این عوارض جلوگیري نماید. اعضایي كه ممكن است بر اثر دیابت آسیب ببیند عبارت‌اند از:
چشم
قند خون بالا سبب پیدایش آسیب در شبكیه چشم‌ها مي‌گردد. اگر آسیب شبكیه چشم به سرعت درمان نشود، باعث كاهش قدرت دید و حتي نابینایي مي‌گردد. حتماً باید حداقل سالي یك بار براي معاینه دقیق چشمهایتان به چشم پزشك مراجعه كنید تا در صورت لزوم با درمان به موقع آسیب‌هاي شبكیه، از نابینایي پیشگیري شود.
کلیه
كلیه عضو حساسي است كه در برابر بیماري دیابت بسیار آسیب‌پذیراست. امروزه بیماري كلیوي ناشي از دیابت از شایع‌ترین علل نیاز به انجام دیالیز در ایران است. شما باید با مراجعه به مراكز درماني فشار خون وكاركرد كلیه‌های‌تان را به‌طور منظم بررسي نمایید. فشارخون بالا باعث تسریع در سرعت تخریب كلیه‌ها مي‌شود. آزمایش ادرار نیز یكي از شیوه‌هاي آسان ولي مهم در ارزیابي كاركرد كلیه‌هاست.
قلب
قلب در مبتلایان به دیابت به دلیل وجود اختلال در سوخت و ساز قندها و چربي‌ها، احتمال آسیب رگ‌هاي تغذیه كننده عضله قلب و سرعت پیشرفت این آسیب‌ها ممكن است بیش از دیگر افراد جامعه باشد. آسیب رگ‌هاي فوق موجب قطع خون‌رساني به عضله قلب وپیدایش دردهاي سینه و در موارد شدیدتر سكته‌هاي قلبي و مغزي مي‌شود. با رعایت نكات زیر مي‌توان ازایجاد این آسیب‌ها پیشگیري كرد:
- ترك سیگار( در جلوگیري از پیشرفت عوارض قلبي وعروقي بسیار مهم است)؛
- كاهش وزن( در صورت اضافه وزن)؛
- كاهش میزان چربي رژیم غذایي(به ویژه چربي‌هاي اشباع شده)؛
- انجام ورزش‌هاي منظم؛
- نگه داشتن فشارخون درمحدوده طبیعي.
پاها
آسیب رگ‌هاي خوني براثر بیماري دیابت باعث كاهش جریان خون در پاها مي‌گردد. همچنین سبب آسیب اعصاب حسي پاها مي‌شود. در نتیجه حساسیت پاها نسبت به محرك‌هاي دردناك یا گرما وسرما به تدریج كاهش مي‌یابد. این دو گونه آسیب( رگ‌ها واعصاب) پاها را مستعد زخم‌هایي مي‌كند كه ممكن است در مراحل ابتدایي مشخص نباشد. برخي عوارض دیگر آسیب اعصاب محیطي عبارتنداز: درد و احساس سوزن سوزن شدن در پاها، اسهال، اختلال در كنترل ادرار و از دست دادن كاركرد طبیعي جنسي در مردان.
نكته مهم: افراد دیابتي، بیمار نیستند. آن‌ها داراي شرایطي هستند كه به تدابیر ویژه نیاز دارند، مبتلایان به دیابت مي‌توانند یك زندگي فعال و با نشاط داشته باشند. مراقبت درست از دیایت ميتواند خطر آسیبب به اندام‌هاي بدن را نیز كاهش دهد.
سخن پایانی
درک درست از اینکه دیابت چیست و چگونه می‌توان این بیماری را کنترل کرده و عوارض آن را کاهش داد، به بیماران دیابتی کمک می‌کند تا راهکارهای مناسبی را پیدا کنند تا در کنار زندگی عادی، دیابت را نیز کنترل کرده و زندگی بانشاطی داشته باشند.
